Gujarat Board GSEB Solutions Class 9 Sanskrit Chapter 4 वलभी विद्यास्थानम् Textbook Exercise Important Questions and Answers Notes Pdf.
Gujarat Board Textbook Solutions Class 9 Sanskrit Chapter 4 वलभी विद्यास्थानम्
GSEB Class 9 Sanskrit वलभी विद्यास्थानम् Textbook Questions and Answers
1. अधोलिखितेभ्यः विकल्पेभ्यः समुचितम् उत्तरं चिनुत –
Choose the correct answer from the given alternatives:
1. प्राचीनसमये गुर्जरराज्ये कः विश्वविद्यालयः आसीत्?
(क) नालन्दाविश्वविद्यालयः
(ख) तक्षशिालाविश्वविद्यालय:
(ग) गुजरातविश्वविद्यालयः
(घ) वलभीविश्वविद्यालयः
उत्तरम्:
(घ) वलभीविश्वविद्यालयः
2. उपवेदाः कति सन्ति?
(क) अष्टादश
(ख) चत्वारः
(ग) सप्त
(घ) पञ्च
उत्तरम्:
(ख) चत्वारः
3. भाष्यकार: स्कन्दस्वामी कस्यां शताब्धा सञ्जात:?
(क) नवम्याम्
(ख) चतुर्थ्याम्
(ग) सप्तम्याम्
(घ) पञ्चम्याम्
उत्तरम्:
(ख) चतुर्थ्याम्
4. वलभी केषां राजधानी आसीत्?
(क) क्षत्रपाणाम्
(ख) मैत्रकाणाम्
(ग) द्राविडानाम्
(घ) गुप्तनाम्
उत्तरम्:
(ख) मैत्रकाणाम्
5. महावीरस्य उपदेशः केन नाम्ना प्रसिद्धः वर्तते?
(क) आगम
(ख) निगम
(ग) स्मृति
(घ) मीमांसा
उत्तरम्:
(क) आगम
6. वलभीनगरे मिलितायाः जैनसाधूना समितेः अध्यक्षः कः आसीत्?
(क) नागार्जुनः
(ख) स्थिरमतिः
(ग) मैत्रक;
(घ) गुणमतिः
उत्तरम्:
(क) नागार्जुनः
2. एकवाक्येन संस्कृतभाषायाम् उत्तराणि प्रदत्त –
Write answers in one sentence into sanskrit.
1. प्राचीनकालात् वलभी कस्य केन्द्रमासीत्?
उत्तरम्:
प्राचीनकालात् वलभी अध्ययन-अध्यापनस्य केन्द्रमासीत्।
2. वेदाङ्गानि कति सन्ति?
उत्तरम्:
वेदाङ्गानि षट् सन्ति।
3. श्रीमल्लवादी सूरिः कः आसीत्?
उत्तरम्:
श्रीमल्लवादी सूरिः जैनाचार्यः आसीत्।
4. भगवतः महावीरस्य जन्म कदा अभवत्?
उत्तरम्:
भगवातः महावीरस्य जन्म खिस्तात् पूर्व प्रायः पञ्चम्यां शताब्धां अभवत्।
5. जैनसाधूनां समितौ कस्य लेखनस्यप्रस्तावः अभवत?
उत्तरम्:
जैनसाधूनां समितो आगमग्रन्थानां लेखनस्य प्रस्ताव: अभवत्।
3. रेखाङ्कित पदानां स्थाने प्रकोष्ठात् उचितं पदं चित्वा प्रश्नवाक्यं रचयत –
Make interrogative sentences by choosing suitable words from the brackets in place of underlined words.
(कुत्र, केन, कः, कदा, केषाम्, कस्य)
1. ऋग्वेदस्य भाष्यकारः स्कन्दस्वामी आसीत्।
उत्तरम्:
ऋग्वेदस्य भाष्यकारः कः आसीत्?
2. महावीरस्य उपदेशः आगमनाम्ना प्रसिद्धः वर्तते।
उत्तरम्:
कस्य उपदेशः आगमनाम्ना प्रसिद्धः वर्तते।
3. जैनसाधूनां समितिः मिलिता।
उत्तरम्:
केषाम् समितिः मिलिता?
4. नवम्यां शताब्द्यां वलभीनगरस्य विनाशः अभवत्।
उत्तरम्:
कदा वलभीनगरस्य विनाशः अभवत्?
5. लेखबद्धः उपदेशः वलभीवाचना नाम्ना प्रसिद्धाः जात:।
उत्तरम्:
लेखबद्धः उपदेशः केन नाम्ना प्रसिद्धः जातः?
4. वचनानुसारं शब्दरूपैः रिक्तस्थानानि पूरयत –
Fill in the blanks by word according to number.
5. ‘स्म’ प्रयोगं कुरुत –
Use ‘स्म’ for following
1. छात्राः यथारुचि अपठन्।
उत्तरम्:
छात्राः यथारुचि पठन्ति स्म।
2. स्कन्दस्वामी अत्रैव अवसत्।
उत्तरम्:
स्कन्दस्वामी अत्रैव वसति स्म।
3. राजा भूमिम् अयच्छत्।
उत्तरम्:
राजा भूमिम् यच्छति स्म।
6. रेखाङ्कितानां पदानां समासप्रकारं लिखत –
Write types of compound of the underlined words.
1. वादसभायां शास्त्रर्थं भवति स्म।
उत्तरम्:
वादसभायाम् – (वादपर्णा सभा, तस्याम) मध्यमपदलोपी कर्मधारय समास
2. स्थिरमतिगुणमती बौद्धाचार्यो आस्ताम्।
उत्तरम्:
स्थिरमतिगुणमती – (स्थिरमति च गुणमतिः च) इतरेतर द्वंद्व समास
3. अत्र प्रवेशपरीक्षा भवति स्म।
उत्तरम्:
प्रवेशपरीक्षा – (प्रवेशाय परीक्षा) चतुर्थी तत्पुरुष समास
7. प्रदत्तनि पदानि प्रयुज्य संस्कृतवाक्यानि रचयत –
Construct sentences by using given words.
1. वलभी मैत्रक राजधानी अस।
उत्तरम्:
वलभी मैत्रकाणां राजधानी आसीत्।
2. सुदूर देश जन अध्ययन आ + गम्
उत्तरम्:
सुदूरात् देशात् जनाः अध्ययनार्थम् आगच्छन्ति स्म।
3. नागार्जुन प्रसिद्ध पंडित अस्
उत्तरम्:
नागार्जुनः प्रसिद्ध पण्डितः आसीत्।
4. वेद चतुर अस्
उत्तरम्:
वेदाः चत्वारः सन्ति।
5. वलभी विनाश भू (भव)।
उत्तरम्:
वलभ्याः विनाशः अभवत्।
8. मातृभाषया उत्तराणि लिखत –
Write answer in Mother tongue.
1. Which eighteen lones were taught and learnt in valabhi?
Answer:
Following lores were taught and learnt in Valabhi. Four vedas, six Vedangas, Puranas, Nyayashastra, Mimansa Darshan, Smrities, Ayurveda, Dhanurveda, GandharvVeda-Music, Arthveda and four upavedas.
2. How many Vedas and upvedas are there?
Answer:
There are four vedas. They are Rigveda, Yajurvedas, Samaveda and Atharva-veda. There are four upavedas. They are Ayurveda, Dhanurveda, Gandharva-veda and Sthapatya-veda
3. What type of arrangement was there for study during Maitraka rule?
Answer:
During Maitraka rule, after the course of study, got over, ther used to be and event called शास्त्रार्थ, Various opinions were considered. Students were required to support and prove their opinion (मण्डन) and refute the contrary opinions (खण्डन). Those who scored victory in the debate were give land as a reward by Maitraka rulers.
4. Which preceptors (Acharyas) were there in Valabhi?
Answer:
In the fourth century AD, कन्दस्वामी, the famous scholar who wrote commentary on Rigveda and two Buddhist preceptors स्थिरमति and गुणमति as well as Jain preceptor श्रीमल्लवादी सूरि lived and worked in Valabhi.
GSEB Class 9 Sanskrit वलभी विद्यास्थानम् Additional Important Questions and Answers
1. अधोदत्तां गद्यखण्डं पठित्वा तदाधारितानां प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतभाषायाम् लिखत –
सम्प्रति विविधाः विश्वविद्यालयाः सुप्रसिद्धाः सन्ति। तेषु केचन एतादृशाः सन्ति। यत्र अध्ययनार्थं प्रवेशं प्राप्य छात्र: स्वात्मानं धन्यं मन्यते। एवमेव पुराकालेऽपि असमाकं भारते देशे एतादृशाः बहवः विश्वविद्यालयाः आसन्। तत्र विद्याध्ययनाय दूरात् समागत्य प्रवेशं लब्ध्वा छात्राः स्वात्मानं धन्यं मन्यन्ते स्म। एषु एकतमः वलभी विश्वविद्यालयः। मगधराज्ये यथा नालंदा आसीत् तथैव अत्र गुर्जरप्रदेशे वलभी असीत्। अत्रापि सुदूरात् देशात् जनाः अध्ययनाय आगच्छन्ति स्म। अद्यत्वे अस्मदीये गुर्जरप्रदेशे वर्तमाने भावनगरे जनपदे वलभीनामकं यदेकम् उपनगरं वर्तते.
1. सुप्रसिद्धेषु विश्वविद्यालयेषु अध्ययनार्थं प्रवेशं प्राप्य छात्रः स्वात्मानं कीदृशं मन्यते स्म?
उत्तरम्:
सुप्रसिद्धेषु विश्वविद्यालयेषु अध्ययनार्थं प्रवेशं प्राप्य छात्रः स्वात्मानं धन्यं मन्यते स्म।
2. दूरात् देशात् छात्राः किमर्थ समागच्छन्ति स्म?
उत्तरम्:
दूरात् देशात् छात्राः अध्ययनार्थ समागच्छन्ति स्म।
3. मगधरााज्ये कः विश्वविद्यालयः आसीत्?
उत्तरम्:
मगधराज्ये नालन्दा विश्वविद्यालयः आसीत्।
4. वलभीनामकम् उपनगरं कुत्र वर्तते?
उत्तरम्:
गुर्जरप्रदेशे भावनगरे वलभीनामकम् एकम् उपनगरं वर्तते।
2. अधोदत्तानां प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतभाषायां लिखित –
Choose answers in sanskrit of given questions.
1. छात्रः कदा स्वात्मानं धन्यं मन्यते?
(क) नालंदा विश्वविद्यालये प्रवेशं न लब्ध्वा छात्र: स्वात्मानं धन्यं मन्यते।
(ख) सुप्रसिद्धेषु विश्वविद्यालयेषु अध्ययनार्थं प्रवेश प्राप्य छात्रः स्वात्मानं धन्यं मन्यते।
(ग) अध्ययनार्थं सर्वत्यागं कृत्वा छात्रः स्वात्मानं धन्यं मन्यते।
(घ) गूजरातविद्यापीठे सफल: भूत्वा छात्र: स्वात्मानं धन्यं मन्यते।
उत्तरम्:
(ख) सुप्रसिद्धेषु विश्वविद्यालयेषु अध्ययनार्थं प्रवेश प्राप्य छात्रः स्वात्मानं धन्यं मन्यते।
2. अस्मदीये गुर्जरप्रदेशे कुत्र वलभीनामकम् उपनगरं वर्तते?
(क) वडोदरानगरस्य समीपे
(ख) द्वारिकायाः निकटे
(ग) भावनगरे
(घ) गुर्जरप्रदेशस्य उत्तरभागे
उत्तरम्:
(ग) भावनगरे
3. वलभीनामके उपनगरे कतिपयानां विद्यानां पठनपाठनं भवति स्म?
(क) चतस्त्राणां विद्यानाम्
(ख) षण्णां विद्यानाम्
(ग) दशानां विद्यानाम्
(घ) अष्टादशानां विद्यानाम्
उत्तरम्:
(घ) अष्टादशानां विद्यानाम्
4. ऋग्वेदस्य भाष्यकारः स्कन्दस्वामी कदा सञ्जातः?
(क) ख्रिस्तस्य प्रथमायां शताब्द्याम्
(ख) ख्रिस्तस्य चतुर्थ्यां शताब्द्याम्
(ग) ख्रिस्तस्य द्वितीयायां शताब्द्याम्
(घ) ख्रिस्तस्य षष्ठयां शताब्द्याम्
उत्तरम्:
(ख) ख्रिस्तस्य चतुर्थ्यां शताब्द्याम्
5. स्कन्दस्वामी कः आसीत?
(क) एक: व्याकरणशास्त्री
(ख) एकः उत्तमः कविः
(ग) ऋग्वेदस्य भाष्यकार:
(घ) एक: गणितशास्त्रज्ञः
उत्तरम्:
(ग) ऋग्वेदस्य भाष्यकार:
6. स्थिरमतिगुणमती को आस्ताम्?
(क) सुप्रसिद्धौ बौद्धाचार्यो
(ख) जैनाचार्यों
(ग) ब्राह्मणौ
(घ) वीरक्षत्रियो
उत्तरम्:
(क) सुप्रसिद्धौ बौद्धाचार्यो
7. मैत्रकाः के आसन्?
(क) सर्वेषां मित्राणि
(ख) राजनः
(ग) वीरक्षत्रियाः
(घ) शूराः देशभक्ताः
उत्तरम्:
(ख) राजनः
8. मैत्रकाणां व्यवस्थानुसारं कदा वादसभायां शास्त्रार्थः भवति स्म?
(क) अध्ययनस्य आरम्भे
(ख) अध्ययनकाले एव
(ग) अध्यापकस्य अनुमति प्राप्य
(घ) अध्ययनस्य समाप्त्यनन्तरम्
उत्तरम्:
(घ) अध्ययनस्य समाप्त्यनन्तरम्
9. अनेकस्मै विजयिजनाय मैत्रकराजः किम् अयच्छत्?
(क) भूयः द्रव्यम्
(ख) महत् पारितोषिकम्
(ग) अमूल्यं प्रमाणपत्रम्
(घ) भूमिम्
उत्तरम्:
(घ) भूमिम्
10. वलभीवाचना का विद्यते?
(क) आगमग्रन्थानां लेखबद्धा वाणी
(ख) वलभीनगरे पठनम्
(ग) वलभीनगरस्य सुरक्षा
(घ) वलभीनगरे शास्त्रार्थः
उत्तरम्:
(क) आगमग्रन्थानां लेखबद्धा वाणी
3. अधोदत्ताना शब्दानां समानार्थकम् शब्दान् (पर्यायशब्दान्) लिखत –
Write synonyms of the given words.
1. ‘सम्प्रति’ इति शब्दस्य पर्याशब्दाः कः?
(क) अधुना
(ख) अद्य
(ग) अद्यत्वे
(घ) अकाले
उत्तरम्:
(क) अधुना
2. ‘छात्रः’ इति शब्दस्य पर्यायशब्द: क:?
(क) छत्रधारी
(ख) बालक:
(ग) अन्तेवासी
(घ) ब्रह्मज्ञानी
उत्तरम्:
(ग) अन्तेवासी
3. ‘लब्ध्वा’ इति शब्दस्य पर्यायशब्दः कः?
(क) लब्धुम
(ख) प्राप्य
(ग) लाभ:
(घ) प्राप्तिः
उत्तरम्:
(ख) प्राप्य
4. ‘उपनगरम्’ इति शब्दस्य पर्यायशब्द: क:?
(क) उपवनम्
(ख) लघुनगरम्
(ग) पुरी
(घ) पत्तनम्
उत्तरम्:
(ख) लघुनगरम्
5. ‘सूरि’ इति शब्दस्य पर्यायशब्द: क:?
(क) प्राज्ञः, ऋषिः
(ख) सुरः
(ग) सूरः
(घ) सूर्य:
उत्तरम्:
(क) प्राज्ञः, ऋषिः
6. ‘विमर्शः इति शब्दस्य पर्यायशब्द: क:?
(क) स्पर्शः
(ख) अनुभवः
(ग) विचार, चिन्तनम्
(घ) चर्चा
उत्तरम्:
(ग) विचार, चिन्तनम्
7. ‘पारितोषिकम्’ इति शब्दस्य पर्यायशब्दः कः?
(क) सन्तोषः
(ख) संतुष्टम्
(ग) उपहारः
(घ) उपाहारः
उत्तरम्:
(ग) उपहारः
8. ‘जन्म’ इति शब्दस्य पर्यायशब्द: क:?
(क) जननम्, जनिः
(ख) जातम्
(ग) जन्तुः
(घ) जनकम्
उत्तरम्:
(क) जननम्, जनिः
9. ‘नाम’ इति शब्दस्य पर्यायशब्द: क:?
(क) आख्यानम्
(ख) अभिधानम्
(ग) परिचितम्
(घ) चयनम्
उत्तरम्:
(ख) अभिधानम्
वलभी विद्यास्थानम् Introduction:
Valabhi was a true university with no exclusions and many preferences. It is mentioned in बाणभट्ट’s हर्षचरित्र and सोमदेव’s कथासरित्सागर. Yuan Chwang and It sing have left a detailed record of वलभी, According to these, this university had six thousand students. It had a rich library financed by the royal treasury and donations given by local people. It imported education on religious as well as secular subjects. It turned out not only Buddhist doctors but statesmen, administrators and economists also. धुवभट, the son-in-law of the emperor हर्ष was the greatest patron of this university.
वलभी विद्यास्थानम् Prose-order, Translation And Glossary
सम्प्रति विविधा : विश्वविद्यालयाः सुप्रसिद्धाः सन्ति। तेषु केचन एतादृशाः सन्ति। यत्र अध्ययनार्थ प्रवेशं प्राप्य छात्रः स्वात्मानं धन्यं मन्यते। एवमेव पुराकालेऽपि असमाकं भारते देशे एतादृशाः बहवः विश्वविद्यालयाः आसन्। तत्र विद्याध्ययनाय दूरात् देशात् समागत्य प्रवेशं लब्ध्वा छात्राः स्वात्मानं धन्यं मन्यन्ते स्म। एषु एकतमः वलभी विश्वविद्यालयः। मगधराज्ये यथा नालंदा आसीत् तथैव अत्र गुर्जरप्रदेशे वलभी असीत्। अत्रापि सुदूरात् देशात् जनाः अध्ययनाय आगच्छन्ति स्म। अद्यत्वे अस्मदीये गुर्जरप्रदेशे वर्तमाने भावनगरे जनपदे वलभीनामकं यदेकम् उपनगरं वर्तते, तत्रैव प्राचीनकाले वलभी विश्वविद्यालयः आसीत्।
Translation : Now there are many universities that are very (सु) famous. Among them there are such that a student considers himself lucky if he gets admission to study there. Exactly (एव) in the same way in the past also there a were such universities in our country, India. Students coming from distant countries used to consider themselves blessed having secured admission there. Among there one was 0944 university. As there was ICT in the kingdom of 7, similarly here in Gujarat there was 47. Here also people used to come for study. At present, in भावनगर district which is in our Gujarat state there is one suburb by the name वलभी where in ancient time there was 64 university.
वस्तुतस्त इदम् उपनगरं प्राचीनकालादेव अध्ययन-अध्यापनस्य केन्द्रमासीत्। पूर्वमत्र अष्टादशविद्यायाः पठन पाठनं च भवति स्म। एतासु विद्यासु चत्वारो वेदाः षट् वेदाङ्गानि-पुराणम्, न्यायः, मीमांसा, स्मृतिः, आयुर्वेद-धनुर्वेद-गन्धर्ववेद-अर्थवेदाः चत्वारः उपवेदाः च समाविष्टाः सन्ति। ततः बौद्धदर्शनस्य जैनदर्शनस्य च इदं केन्द्र सञ्जातम्। ख्रिस्तस्य चतुर्थ्यां शताब्धाम् ऋग्वेदस्य भाष्यकारः स्कन्दस्वामी सञ्जातः। सः अत्रैव अवसत्। एतत् सूचयति यत् गुप्तकाले अत्र वेदाध्ययनमपि प्रचलति स्म। ख्रिस्तस्य चतुर्थ्यां शताब्द्यामेव सुप्रसिद्धौ बौद्धचार्यो स्थिरमतिगुणमती, जैनाचार्यः श्रीमल्लवादी सूरिः च अत्रैव विद्याव्यासंग कुर्वन्ति स्म। एतत् सूचयति यदत्र जैन-बौद्धदर्शनानामपि अध्ययनं प्रचलति स्म। अत्र यथारुचि यथामति छात्राः अपठन्। प्रवेशार्थमत्र प्रवेशपरीक्षापि भवति स्म। तामुत्तीर्य एव अत्र छात्रस्य प्रवेशः शक्यः आसीत्।
Translation : Actually this suburb was the center of learning and teaching from the ancient time. In the past here the learning and teaching of eighteen vidyas (branches or faculties of learning) used to take place. Among them were included the four Vedas six Vedangas, Puranas, Nyaya, Mimansa, Smritis, Ayurveda, Dhanurveda, Gandharv-veda, Arthveda and the four upavedas. Later this became the centre of Jain and Buddhist philosophy. In the 4th century Ad स्कन्दस्वामी, the commentator of ऋग्वेद lived. He lived here only. This indicates that in the Gupta period, even the study of Vedas was going on. In the 4th century AD only the very famous Buddhist teachers स्थिरमति and गुणमति and Jain teacher श्रीमल्लवादी सूरि were studying here only.
ख्रिस्तस्य पञ्चम्यां शताब्द्याम् इदमुपनगरं मैत्रकाणां राजधानी आसीत्। मैत्रकाणां व्यवस्थानुसारम् अध्ययनस्य समाप्त्यनन्तरं वादसभायां शास्त्रार्थः भवति स्म। शास्त्रार्थे विभिन्नानां मत-मतान्तराणां खण्डन-मण्डनपूर्वकं विमर्शः भवति स्म। अनेकस्मै विजयिजनाय राजा पारितोषिकरूपेण भूमि अयच्छत्। कदाचित् विजयिजनानां नामानि विद्यापीठस्य द्वारे उटैकितानि अभवन्।
Translation : This indicates that the study of Jain and Bauddha philosophies was along going on here. Here the students studied according to their liking and intelligence. There used to be entrance test also for admission here. Only after passing it the admission was possible.
ख्रिस्तस्य पूर्व प्रायः पञ्चमशताब्धां भगवतः महावीरस्य जन्म अभवत्। तस्मिन् काले भगवता महावीरेण यः उपदेशः प्रदत्तः स आगम-नाम्ना प्रसिद्धः वर्तते। अयम् आगमः वर्षपञ्चशतं यावत् मौखिकपरम्परायां सुरक्षितः आसीत्। एवं हि श्रूयते यत् ख्रिस्तस्य तृतीयायां शताब्द्यां नागार्जुननाम्ना प्रसिद्धस्य विदुषः अध्यक्षतायाम् एका जैनसाधूनां समितिः मिलिता। अस्याम् आगमग्रन्थानां लेखनस्य प्रस्तावोऽभवत्। अत्र लेखबद्धा वाणी वलभीवाचना नाम्ना प्रसिद्धा जाता।
Translation: In the fifth century AD, this suburb was the capital city of Maitraka kings. According to procedure laid down by Maitrakas, after the completion of study there used to be a session of interpreting the meaning of scriptural passages (शास्त्रार्थ) in the debating assembly. In the session called शास्त्रार्थ there used to be discussion consisting of refutation (खण्डन) and proving, establishing of different ideas before arriving at a conclusion (विमरी).
The king gave land as a reward to the many candidates who were victorious. Sometimes the name of the victorious (scholars) were inscribed on the door of the university. Mahavir was born approximately in the 5th century BC. The instruction given by lord Mahavir then is famous by the name आगम This आगम was safe for five hundred years in the third century AD a council of Jain monks met under the chairmanship of the famous scholar नागजुन IN this (meeting) the proposal of writing down the आगमग्रन्थs (Books of instructions) was placed. (Mahavira’s) speech transcribed here became famous by the name वलभीवाचना. ख्रिस्तस्य नवम्यां शताब्द्यां वलभीनगरस्य विनाशः अभवत्। परन्तु तस्य अवशेषाः अद्यापि तस्य समृद्धिं सूचयन्ति। एवं भारतस्य प्राचीनेषु विद्याकेन्द्रेषु वलभी एकतमम् आसीत्, इतिहासे च अद्यापि वर्तते।
Translation : In the 9th century AD the suburb of 044 was ruined. But ever today its remains indicate its prosperity in the past). In this way it was one of the ancient centres of learning in India and in history it still is.
Glossary : सम्प्रति – now, at present. This is an indeclinable, विश्वविद्यालयाः – universities, सुप्रसिद्धाः – very famous, adjective of the noun, विश्वविद्यालयः तेषु – in all of them, केचन – some, adjective fo the noun, ‘विश्वविद्यालयाः’, एतादृशाः – like such adjective of the noun; ‘विश्वविद्यालयाः’, सन्ति – are, verb of the subject; “विश्वविद्यालयाः’, अध्ययनार्थम् – अध्ययनाय इदम् इति – चतुर्थी तत्पुरुष समास, for studying, प्राप्य – having obtained, प्र + आप् (5P) ल्यबन्त gerund (संबंधक भूतकृदन्त) प्राप्य – लब्ध वा स्वात्मानम्, to himself, पुराकाले – in old times; in the past.
आसन् – were, verb of the subject; ‘विश्वविद्यालयः’, समागत्य – coming; सम् + आ + गम् (1P) ल्यबन्त (संबंधक भूतकृदन्त) gerund, लब्ध्वा – having obtained, लभ् (1A) त्वान्त (संबंधक भूतकृदन्त) gerund, एषु एकतमः – one of these, तथैव — तथा + एव, in the same way, गुर्जरप्रदेशे – in Gujarat, आगच्छन्ति स्म – आगच्छन्, used to come, अद्यत्वे – at present an indeclinable, अस्मदीये – in our, ‘अस्मदीय’ (adjective) masculine,locative singular. अस्मद् is a pronoun. By adding the suffix ‘ईय’, the adjective अस्मदीय’ is prepared other such adjectives, मदीय, त्वदीय, भवदीय etc.,
वर्तमाने भावनगरे जनपदे – in the present भावनगर region, वलभीनामकं यदेकम् – वलभीनामकम् + यत् + एकम् – one named वलभी उपनगरम् – suburb, तत्रैव – तत्र + एव – there only these are indeclinables. वस्तुतस्तु – वस्तुतः + तु – but actually, प्राचीन कालादेव – प्राचीनकालात् + एव – right from the ancient time, अध्ययन-अध्यापनस्य – of learning-of learning and teaching, अध्ययनसहितम् अध्यापनम्, तस्य-मध्यम-पदलोपी कर्मधारय समास पूर्वम् – earlier in the past. This is an indeclinable, अष्टादशविद्यानाम् – अष्टादश विद्याः, तासाम् – कर्मधारय समास of eighteen विद्याs अष्टादशविद्यानाम् is the correct word.
अष्टादशविद्यायाः – in the text is wrong, एतासु विद्यासु – among these विद्याs, चत्वारो वेदाः चत्वारः + वेदा, – four Vedas, i.e., ऋग्वेद, यजुर्वेद, सामवेद and अथर्ववेद। षट् वेदाङ्गानि – six Vedangas (works auxiliary to Vedas) They are शिक्षा, छंद, व्याकरण, निरुक्त, कल्प and ज्योतिष, पुराणम् – पुरा अपि नवम् – Puranas. The great sage व्यास has composed eighteen Puranas (mythological works), न्यायः – न्यायशास्त्रम्, science of logic, मीमांसा – मीमांसादर्शन – one of the systems of India philosophy, स्मृतिः – स्मृतिग्रन्थाः , ancient Indian law books, आयुर्वेदः – science of medicine, गन्धर्ववेदः – music, science of music, अर्थवेदाः – Vedas regarding economics, चत्वारः उपवेदाः – four उपवेदs, समाविष्टाः – are inclided.
बौद्धदशनस्य जैनदर्शनस्य च – of Buddhist philosophy and Jain philosophy, सञ्जातम् – समज्ञायत् – became, past active participle used as a verb of, इदं केन्द्रम् ख्रिस्तस्य चतुर्थ्या शताब्धाम् – in the fourth century, भाष्यकारः – भाष्यम् (विस्तृत विवरणम्), करोति इति – उपपद तत्पुरुष समास, commentator, सुप्रसिद्धौ बौद्धाचार्यो – two famous exponents/teachers of Buddhism, स्थिरमतिगुणमती – स्थिरमतिः च गुणमतिः च – इतरेतर द्वंद्व स्थिरमति and गुणमति, श्री मल्लवादी सूरिः – aJain teacher named Shrimallavadi, विद्याव्यासङ्गम् – विद्याभ्यासम् study, कुर्वन्ति स्म – अकुर्वन् used to do.
जैन-बौद्धदर्शनाम् अपि – even of Jain and Buddhist Philosophies, प्रचलति स्म – प्राचलत् was prevailent, यथारुचि – रुचिम् अनतिक्रम्य/अनुसृत्य अव्ययीभावसमास, according to liking/taste, प्रवेशार्थमत्र – प्रवेशार्थम् + अत्र, for admission here, प्रवेशार्थम् – प्रवेशाय इति – चतुर्थी तत्पुरुष समास।
व्यवस्थानुसारम् – व्यवस्थायाः अनुसारः यस्मिन् कर्मणि तथा स्यात् तथा-अव्ययीभाव समास, according tto the custom, समाप्त्यनन्तरम् — समाप्तेः अनन्तरम् – पंचमी तत्पुरुष समास after the completion of, वादसभायाम् – वादपूर्णा सभा, तस्याम् मध्यमपदलोपी कर्मधारय समास in the debating assembly, शास्त्रार्थः — the meaning of scriptures, discussion about the meaning of scriptures and to decide the right interpretation, विभिन्नाम् – of different types, adjective of मतमतान्तराणाम्’ (of different opinions).
खण्डन-मण्डनपूर्वकम् – refuting the opinion of the ethers (खण्डन), explaining and proving one’s own opinion (मण्डन), following these two, विमर्शः – deliberation, discussion, अनेक स्मै – to many, adjective of the noun ‘विजयिजनाय’, (victorious one), पारितोषिक रूपेण – by way of reward, as a reward, उट्टङ्कितानि – were carved, engraved.
ख्रिस्तात् पूर्वम् – before Christ, प्रायः – approximately. This is an indeclinable, पञ्चमशताब्याम् – पञ्चम्या शताब्द्याम् – in the 5th century, आगमनाम्ना – by the name, आगम वर्षपञ्चशततम्-वर्षाणाम् पञ्चशतम् यावत् – for five hundred years, मौखिक परम्परायाम् – in oral (मौशिक) tradition, श्रूयते – is heard, श्रु (5P) passive present tense, लट् लकार, third person singular, तृतीयायाम् – in the third adjective of the noun, शताब्द्याम् – (in the century), नागार्जुननाम्ना – by the name नागार्जुन, नागार्जुनः इति नाम यस्य सः, तेन-बहुव्रीहि समास प्रसिद्धस्य विदुषस्य – of the famous scholar.
विदुषः – विद्वस् (adjective ending in स्), masculine genitive singular, अध्यक्षतायाम् – under the chairmanship, जैनसाधूनाम् – of theJain monks, समिति – committee, मिलिता – met, meeting was held, अस्याम् – in this (meeting) इदम् (pronoun) feminine locative singular, प्रस्तावोऽभवत् – प्रस्तावः + अभवत्, a resolution was passed, लेखबद्धा वाणी – speech that was written, प्रसिद्धा जाता – प्रसिद्धा अजायत अभवत्. became famous. नवम्याम शताब्धाम् – in the 9th century, समृद्धिम् – prosperity, object of the verb ‘सूचयति’, so accusative case, एकतमम् – one of the many.