GSEB Class 6 Social Science Notes Chapter 12 નકશો સમજીએ

   

This GSEB Class 6 Social Science Notes Chapter 12 નકશો સમજીએ Class 6 Notes covers all the important topics and concepts as mentioned in the chapter.

નકશો સમજીએ Class 6 GSEB Notes

→ “Map’ શબ્દ મૂળ લેટિન ભાષાનો શબ્દ Mappa Mundi (એપ્પા મુન્ડી) ઉપરથી અપભ્રંશ થઈને બન્યો છે. તેનો અર્થ હાથમાં રાખી શકાય તેવો કાપડનો ટુકડો” એવો થાય છે.

→ “નકશો’ એટલે પૃથ્વીની સપાટી અથવા તેના કોઈ એક ભાગનું સપાટ કાગળ પરનું આલેખન. નકશામાં મોટા વિસ્તાર ધરાવતા પ્રદેશની ઘણી બધી વિગતોને સમાવી શકાય છે.

GSEB Class 6 Social Science Notes Chapter 12 નકશો સમજીએ

→ પૃથ્વી અથવા તેના વિશાળ ભૂમિભાગની અનેક પ્રકારની વિગતો દર્શાવતા નકશાઓના સમૂહને “નકશાપોથી’ કહે છે. તેમાં રાજકીય, વહીવટી, પ્રાકૃતિક અને સાંસ્કૃતિક વિગતો દર્શાવેલ હોય છે.

→ નકશાના મુખ્ય બે પ્રકાર છેઃ

  • હેતુ આધારિત નકશા અને
  • માપ પ્રમાણેના નકશા.

→ કુદરતનિર્મિત વિગતોનું આલેખન કરતા નકશાઓને પ્રાકૃતિક નકશા’ કહે છે. તેમાં પૃથ્વીનાં પ્રાકૃતિક ભૂમિસ્વરૂપો જેવાં કે પર્વતો, ઉચ્ચપ્રદેશો, મેદાનો, નદીઓ, મહાસાગરો વગેરે દર્શાવવામાં આવે છે.

→ ગ્રહો, ઉપગ્રહો, આકાશગંગા, નક્ષત્રો વગેરે અવકાશી પદાર્થોની માહિતી આપતા નકશાઓને ખગોળીય નકશા’ કહે છે.

→ ગામ, શહેર, તાલુકા, જિલ્લા, રાજ્ય, દેશ, ખંડ, વિશ્વ વગેરેની સરહદો દર્શાવતા નકશાને “રાજકીય નકશા’ કહે છે. રાજકીય નકશાનાં બે ઉદાહરણો

  • ગાંધીનગર જિલ્લાનો નકશો અને
  • ભારતનો રાજકીય નકશો.

→ માનવસર્જિત વિગતોનું આલેખન કરતા નકશાને “સાંસ્કૃતિક નકશા’ કહે છે. તેમાં માનવીની વિવિધ પ્રવૃત્તિઓને દર્શાવવામાં આવે છે.

→ ઔદ્યોગિક ક્ષેત્રો, ઉદ્યોગોનો તબક્કાવાર ઇતિહાસ, ઉત્પાદન વગેરેની માહિતી આપતા નકશાને “ઔદ્યોગિક નકશા’ કહે છે.

→ સામાન્ય રીતે એક નકશાનું પ્રમાણમાપ 1 સેમી 50 કિલોમીટર કરતાં ઓછું હોય તેને “મોટા માપના નકશા’ કહે છે.

→ નાના માપના નકશાના ચાર પ્રકાર છે:

  • ઍટલાસ નકશા
  • કેડેસ્ટ્રલ નકશા
  • સ્થળવર્ણન નકશા અને
  • ભીંત નકશા.

→ નકશાનાં મુખ્ય ત્રણ અંગો છે:

  • દિશા
  • પ્રમાણમાપ અને
  • રૂઢ સંજ્ઞાઓ.

→ નકશામાં ઉત્તર દિશા મળી ગયા પછી બીજી દિશાઓ આપોઆપ જાણી શકાય છે.

→ તમે ઊગતા સૂર્યની સામે મુખ રાખીને ઊભા રહો તો તમારો ડાબો હાથ ઉત્તર દિશા તરફ અને જમણો હાથ દક્ષિણ દિશા તરફ આવશે.

→ચાર મુખ્ય દિશાઓ આ પ્રમાણે છે:

  • ઉત્તર
  • દક્ષિણ
  • પૂર્વ અને
  • પશ્ચિમ.

GSEB Class 6 Social Science Notes Chapter 12 નકશો સમજીએ

→ ચાર ખૂણાઓ (મધ્યવર્તી દિશાઓ) આ પ્રમાણે છેઃ

  • ઈશાન
  • અગ્નિ
  • મૈત્ય અને
  • વાયવ્ય.

→પ્રમાણમાપ એટલે નકશા પરનાં કોઈ પણ બે સ્થળો વચ્ચેનું અંતર અને પૃથ્વી સપાટી પરનાં તે જ સ્થળો વચ્ચેનાં વાસ્તવિક અંતર વચ્ચેનું પ્રમાણ નકશામાં રૂઢ સંજ્ઞાઓ દર્શાવવા માટે નિશ્ચિત અક્ષરો, છાયાપ્રકાશ, રંગો, ચિત્રો અને રેખાઓનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે.

→નકશામાં પ્રમાણમાપના આધારે કોઈ પણ બે સ્થળો વચ્ચેનું વાસ્તવિક અંતર જાણી શકાય છે.

→ નકશામાં ભૂમિસ્વરૂપ દર્શાવવા કથ્થઈ કે બદામી, જળસ્વરૂપ દર્શાવવા વાદળી, વનસ્પતિ પ્રદેશ દર્શાવવા લીલો, રેલમાર્ગ દર્શાવવા કાળો, જમીન માર્ગ દર્શાવવા લાલ અને ખેતીવિષયક વિગતો દર્શાવવા પીળા રંગનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે.

→ દિશા, પ્રમાણમાપ, રૂઢ સંજ્ઞાઓ અને જુદા જુદા રંગોનો ઉપયોગ કરીને નકશા બનાવવામાં આવે છે.

→ ભારત પૃથ્વી પર ઉત્તર-પૂર્વ ગોળાર્ધમાં આવેલો છે.

→ ભારતની ઉત્તરે હિમાલયની પર્વતમાળા આવેલી છે.

→ ભારતની પૂર્વે બંગાળની ખાડી (બંગાળાનો ઉપસાગર) અને પશ્ચિમે અરબ સાગર આવેલો છે.

→ ભારતના મુખ્ય ભૂમિખંડોનો વિસ્તાર 84′ થી 37°6′ ઉત્તર અક્ષાંશવૃત્તો અને 687 થી 9725′ પૂર્વ રેખાંશવૃત્તો વચ્ચે આવેલો છે.

→ ભારતના લગભગ મધ્ય ભાગમાંથી કર્કવૃત્ત પસાર થાય છે.

Leave a Comment

Your email address will not be published. Required fields are marked *