This GSEB Class 8 Science Notes Chapter 12 ઘર્ષણ covers all the important topics and concepts as mentioned in the chapter.
ઘર્ષણ Class 8 GSEB Notes
→ ઘર્ષણ ભૌતિક સંપર્કમાં રાખેલી બે સપાટીઓ વચ્ચેની સાપેક્ષ ગતિનો વિરોધ કરે છે તે બંને સપાટીઓ પર લાગે છે.
→ ઘર્ષણબળ હંમેશાં લગાડેલાં બળનો વિરોધ કરે છે.
→ સ્પ્રિંગકાંટા વડે વસ્તુ પર લાગતાં બળનું માપન કરી શકાય છે.
→ ઘર્ષણનું કારણ સંપર્કમાં રહેલી બે સપાટીઓની સૂક્ષ્મ અનિયમિતતાઓ છે.
→ ઘર્ષણ સંપર્કમાં રહેલી બે સપાટીઓની દ્રવ્યની જાત (જેમ કે, લાકડા પર લોખંડ, ક્રોંક્રિટ પર રબર વગેરે) પર આધારિત છે.
→ આપેલ સપાટીઓની જોડ માટે ઘર્ષણ આ સપાટીઓના લીલાપણા પર પણ આધાર રાખે છે.
→ બે સપાટીઓ એકબીજીને કેટલા બળથી દબાવે છે તે બાબત પર ઘર્ષણ આધાર રાખે છે.
→ ભૌતિક સંપર્કમાં રહેલી વસ્તુ અને કોઈ સપાટીમાંથી વસ્તુને સ્થિર સ્થિતિમાંથી ગતિમાં લાવવા માટેનું જરૂરી બળ એ સ્થિત ઘર્ષણબળનું માપ છે.
→ વસ્તુ જ્યારે કોઈ સપાટી પર (અચળ ઝડપથી) સરકતી હોય ત્યારે તેની અચળ ઝડપથી ગતિ ચાલુ રાખવા માટેનું જરૂરી બળ એ સરકતા ઘર્ષણનું માપ છે.
→ જ્યારે કોઈ વસ્તુ બીજી વસ્તુની સપાટી પર ગબડે છે ત્યારે તેની ગતિને અવરોધતા બળને લોટણ ઘર્ષણ કહે છે.
→ (સ્થિત-સ્ટેટિક ઘર્ષણ) > (સરકતું-લાઇડિંગ ઘર્ષણ) > (લોટણ-રોલિંગ ઘર્ષણ)
→ ઘર્ષણ ક્યારેક ઇચ્છનીય હોય છે અને ક્યારેક અનિચ્છનીય હોય છે.
→ કોઈ સપાટીને ખરબચડી બનાવીને ઘર્ષણ વધારી શકાય છે.
→ પગરખાંનાં તળિયાં (sole) અને વાહનોનાં ટાયરને ઘર્ષણ વધારવા માટે ખાંચાવાળાં બનાવવામાં આવે છે.
→ ઊંજણનો ઉપયોગ કરીને ઘર્ષણ ઘટાડી શકાય છે.
→ જે મશીનોમાં ઊંજણ તરીકે તેલનો ઉપયોગ ન કરવાની સલાહ આપવામાં આવે છે ત્યારે તેના ગતિશીલ ભાગો વચ્ચે હવાના સ્તરનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે.
→ લોટણ ઘર્ષણ, સરકતાં ઘર્ષણ કરતાં ઓછું હોય છે.
→ બૉલબેરિંગ સરકતાં ઘર્ષણને લોટણ ઘર્ષણમાં ફેરવે છે.
→ ઘણાં મશીનોમાં બૉલબેરિંગનો ઉપયોગ કરીને ઘર્ષણ ઘટાડી શકાય છે.
→ જે વહી શકે તેને તરલ કહે છે. વાયુ અને પ્રવાહી બંનેનું સામાન્ય નામ તરલ છે.
→ તરલમાં ગતિ કરતી વસ્તુ પર લાગતાં ઘર્ષણબળને ઘસડાવું (drag) કહે છે.
→ તરલમાં ગતિ કરતી વસ્તુ પર લાગતું ઘર્ષણબળ (1) વસ્તુની તરલની સાપેક્ષે ઝડપ (2) વસ્તુના આકાર અને (3) તરલના પ્રકાર પર આધાર રાખે છે.
→ તરલમાં ગતિ કરતી વસ્તુ પર ડ્રેગ લાગવાને લીધે તેની ઊર્જાનો વ્યય થાય છે. વસ્તુની ઊર્જાનો વ્યય શક્ય તેટલો ઓછો થાય એટલા માટે ઘર્ષણ ઘટાડવાના એક પ્રયત્નમાં તેને વિશિષ્ટ આકાર આપવામાં આવે છે, જેને ધારાખી (સુવાહી) આકાર કહે છે.
→ બૉલબેરિંગ (Ball Bearing): સ્ટીલ બૉલ્સને ધાતુની બે રિંગોની અંદર બંધ બેસે તેમ ગોઠવતાં બનતી રચના
→ ઘસડાવું (Drag) તરલમાં ગતિ કરતી વસ્તુઓ પર લાગતું ઘર્ષણબળ
→ તરલ ઘર્ષણ (Fluid Fiction) તરલમાં પસાર થઈને ગતિ કરતી વસ્તુઓ પર લાગતું ઘર્ષણ (અવરોધતું બળ)
→ ઘર્ષણ (action)ઃ ભૌતિક સંપર્કમાં રાખેલી બે સપાટીઓ વચ્ચેની સાપેક્ષ ગતિનો વિરોધ કરે છે, તેને ઘર્ષણ કહે છે.
→ જોડાણ (Interlocking) : બે સપાટીઓની સૂક્ષ્મ અનિયમિતતાઓ ટેકરાઓ ખાડાઓનું એકબીજામાં ભરાઈ જવાથી થતું કોલ્ડ વેલ્ડિંગ
→ ઊંજણ (Lubricants) : ઘર્ષણ ઓછું કરવા વપરાતાં પદાર્થો
→ લોટણ ઘર્ષણ (Rolling action): જ્યારે એક વસ્તુ કોઈ બીજી વસ્તુની સપાટી પર ગબડે છે ત્યારે તેની ગતિને અવરોધતા બળને લોટણ ઘર્ષણ કહે છે.
→ સરકતું ઘર્ષણ (sliding Praction): જ્યારે એક વસ્તુ બીજી વસ્તુ પર સરકતી હોય (ગતિમાં હોય) ત્યારે પ્રવર્તતું ઘર્ષણ
→ સ્થિત ઘર્ષણ (Static action): જ્યારે એક વસ્તુને બીજી વસ્તુની સપાટી પર સ્થિર સ્થિતિમાંથી ગતિમાં લાવવાનો પ્રયત્ન કરવામાં આવે ત્યારે પ્રવર્તતું ઘર્ષણ