This GSEB Class 6 Science Notes Chapter 7 વનસ્પતિની જાણકારી મેળવીએ covers all the important topics and concepts as mentioned in the chapter.
વનસ્પતિની જાણકારી મેળવીએ Class 6 GSEB Notes
→ વનસ્પતિને સામાન્ય રીતે તેનાં કદ, પ્રકાંડ અને શાખાઓનાં આધારે છોડ (Herb), સુપ (Shrub) અને વૃક્ષ (Tree) જેવાં જૂથમાં મૂકવામાં આવે છે.
→ નબળા પ્રકાંડવાળી વનસ્પતિ આસપાસની કોઈ વસ્તુનો આધાર તરીકે ઉપયોગ કરી ઉપર ચડે છે તેને વેલા (Cimber) કહે છે. કેટલાક વેલા જમીન પર પથરાય છે તેને ભૂપ્રસારી (Creeper) કહે છે.
→ વનસ્પતિના મુખ્ય ભાગો મૂળ (Root), પ્રકાંડ (Stem), પર્ણ (Leaf), પુષ્પ (Flower) અને ફળ (Fruit) છે.
→ મૂળ તે વનસ્પતિનો જમીનની અંદર રહેતો ભાગ છે. મૂળનું કાર્યઃ
- તે વનસ્પતિને જમીનમાં સ્થાપિત કરે છે.
- વળી તે જમીનમાંથી પાણી અને ખનીજ ક્ષારોનું શોષણ કરે છે.
→ મૂળના પ્રકારઃ મૂળના બે પ્રકાર છેઃ
- સોટીમૂળ (Tap root)
- તંતુમૂળ (Fibrous root)
→ પ્રકાંડઃ તે વનસ્પતિનો જમીનની બહાર રહેતો ભાગ છે.
→ પ્રકાંડ પર્ણ, પુષ્પ અને ફળ ધરાવે છે. પ્રકાંડનું કાર્યઃ
- તે મૂળે ચૂસેલા પાણી અને ખનીજ ક્ષારોનું વહન કરે છે અને તેમને વનસ્પતિના ભાગો સુધી પહોંચાડે છે.
- તે વનસ્પતિને ટ્ટાર ઊભી રાખે છે અને આધાર આપે છે.
→ પર્ણ પણે પ્રકાંડ કે પ્રકાંડની શાખાઓ સાથે જોડાયેલાં છે. પર્ણનું કાર્ય તે શ્વસન, પ્રકાશસંશ્લેષણ અને બાષ્પોત્સર્જન કરે છે. પર્ણના ભાગોઃ
- પર્ણદંડ (Petiole)
- પર્ણપત્ર (Lamina) પર્ણની મધ્યમાં જાડી શિરા દેખાય છે તેને મધ્યશિરા અને તે સિવાય દેખાતી રેખાઓને શિરા કહે છે.
→ પર્ણમાં શિરાઓની ગોઠવણી(ભાત)ને શિરાવિન્યાસ કહે છે.
→ પર્ણમાં શિરાવિન્યાસ બે પ્રકારના જોવા મળે છે:
- સમાંતર શિરાવિન્યાસ
- જાલાકાર શિરાવિન્યાસ ઘાસ અને કેળના પર્ણમાં સમાંતર શિરાવિન્યાસ હોય છે. વડ, આંબો અને લીમડો જેવા વૃક્ષના પર્ણમાં જાલાકાર શિરાવિન્યાસ હોય છે.
→ સામાન્ય રીતે તંતુમૂળ ધરાવતી વનસ્પતિના પર્ણમાં સમાંતર શિરાવિન્યાસ અને સોટીમૂળ ધરાવતી વનસ્પતિનાં પર્ણમાં જાલાકાર શિરાવિન્યાસ હોય છે.
→ કેટલીક વનસ્પતિના મૂળ, પ્રકાંડ કે પર્ણમાં ખોરાકનો સંગ્રહ થાય છે. આવાં મૂળ, પ્રકાંડ કે પર્ણ માંસલ બને છે.
→ ખોરાકનો સંગ્રહ કરતાં મૂળઃ ગાજર, મૂળો, શક્કરિયું, રતાળું, બીટ વગેરે. ખોરાકનો સંગ્રહ કરતાં પ્રકાંડ બટાટા, સૂરણ, આદું, હળદર વગેરે. ખોરાકનો સંગ્રહ કરતાં પર્ણ ડુંગળી, લસણ, કોબીજ વગેરે.
→ પુષ્પઃ તે વનસ્પતિનો સુંદર, રંગીન, સુગંધીદાર અને આકર્ષક ભાગ છે. પુષ્પ એ વનસ્પતિનું પ્રજનન અંગ છે.
→ પુષ્પના ભાગો
- વજપત્ર (Sepal)
- દલપત્ર (Petal) (ફૂલમણિ કે પુષ્પમણિ)
- પુંકેસર (Stamen)
- સ્ત્રીકેસર (Hstil)
→ વજપત્રઃ તે પુષ્પનો લીલા રંગની પાંદડી જેવો ભાગ છે. તે પુષ્યનું કળી અવસ્થામાં રક્ષણ કરે છે.
→ દલપત્રઃ તે પુષ્પનો રંગીન અને સુગંધીદાર ભાગ છે. તે કીટકોને આકર્ષવાનું કાર્ય કરે છે.
→ પુંકેસર તે પુષ્યનું નર અંગ છે.
પુંકેસરના બે મુખ્ય ભાગ છેઃ
- પરાગાશય
- તંતુ
→ સ્ત્રીકેસરઃ તે પુષ્યનું માદા અંગ છે.
સ્ત્રીકેસરના મુખ્ય ત્રણ ભાગ છેઃ
- પરાગાસન
- પરાગવાહિની
- બીજાશય