Gujarat Board GSEB Solutions Class 8 Sanskrit Chapter 4 प्रेरणादीप: चाणक्यः Textbook Exercise Important Questions and Answers, Notes Pdf.
Gujarat Board Textbook Solutions Class 8 Sanskrit Chapter 4 प्रेरणादीप: चाणक्यः
GSEB Solutions Class 8 Sanskrit प्रेरणादीप: चाणक्यः Textbook Questions and Answers
1. Pronounce the following words correctly.
નીચેના શબ્દોનું મોટેથી ઉચ્ચારણ કરો :
(1) कम्बलान्
(2) चन्द्रगुप्तस्य
(3) तैलदीपः
(4) प्रकोष्ठम्
(5) शैत्यम्
(6) पुनश्च
(7) आश्चर्यम्
(Under the guidance of your Sanskrit teacher pronounce the given words clearly and correctly thrice.)
(તમારા સંસ્કૃત શિક્ષકના માર્ગદર્શન હેઠળ આ શબ્દોનું સ્પષ્ટ અને શુદ્ધ ઉચ્ચારણ ત્રણ વાર કરો.)
2. Answer the following questions:
નીચે આપેલા પ્રશ્નોના જવાબ આપો :
પ્રશ્ન 1.
चन्द्रगुप्तः चाणक्यं किम् अवदत् ?
उत्तर:
चन्द्रगुप्तः चाणक्यम् अवदत् – “आर्य चाणक्य ! शीतकालः अस्ति।
Gag: goleia faceli” Chandragupta said to Chanakya, “Arya Chanakya! It is the winter season. Distribute blankets among the people.”.
ચંદ્રગુપ્ત ચાણક્યને કહ્યું, “આર્ય ચાણક્ય! ઠંડીનો સમય છે. (ગરીબ) લોકોને ધાબળા વહેંચો.”
પ્રશ્ન 2.
चाणक्यः कम्बलान् कुत्र नयति?
उत्तर:
चाणक्यः कम्बलान् Chanakya takes the blankets to his house.
ચાણક્ય કામળા પોતાના ઘેર લઈ જાય છે.
પ્રશ્ન 3.
चाणक्यस्य गृहे के प्रविशन्ति?
उत्तर:
चाणक्यस्य गृहे त्रयः चौराः प्रविशन्ति।
Three thieves enter Chanakya’s house.
ચાણક્યના ઘરમાં ત્રણ ચોર પ્રવેશ કરે છે.
પ્રશ્ન 4.
चाणक्यः किमर्थं कम्बलस्य उपयोग न करोति?
उत्तर:
कम्बलाः दरिद्रजनानां कृते सन्ति, चाणक्यस्य कृते न। सः मन्यते यत् परकीयवस्तुनः उपयोगः पापम्। अतः चाणक्यः कम्बलस्य उपयोगं न करोति।
The blankets are for poor people, not for Chanakya. Chanakya believes that it is a sin to use another’s things. So he does not use the blankets.
उत्तरम કામળા ગરીબ લોકો માટે છે; ચાણક્ય માટે નથી. ચાણક્ય માને છે કે પારકી વસ્તુનો ઉપયોગ પાપ છે. આથી તે કામળાનો ઉપયોગ કરતા નથી.
3. Follow the example and frame sentences using the words from the brackets:
નીચે આપેલા ઉદાહરણના આધારે કસના શબ્દોનો ઉપયોગ કરો અને અન્ય વાક્યો બનાવો :
Illustration : सुरेशः पुस्तकम् – सुरेशस्य पुस्तकम् अस्ति।
- ……………………………….। (महेशः, लेखनी)
- ……………………………….। (राजेशः, सुधाखण्डः)
- ……………………………….। (शैलेषः, धनम्)
- ……………………………….। (मूकेशः, फलम्)
- ……………………………….। (मनीषः, उपनेत्रम्)
उत्तर:
- महेशस्य लेखनी अस्ति।
- राजेशस्य सुधाखण्डः अस्ति।
- शैलेशस्य धनम् अस्ति।
- मूकेशस्य फलम् अस्ति।
- मनीषस्य उपनेत्रम् अस्ति। (उपनेत्रम् – spectacles)
4. Follow the example given below and frame other sentences :
નીચે આપેલ ઉદાહરણ મુજબ અન્ય વાક્યો બનાવો :
ઉદાહરણ : Illustration : अहं प्रविशामि। वयं प्रविशामः।
- अहं खादामि। _____________________।
- अहं गच्छामि। _____________________।
- अहं पश्यामि। _____________________।
- अहं पृच्छामि। _____________________।
- अहं पठामि। _____________________।
उत्तर:
- वयं खादामः। (We eat.)
- वयं गच्छामः। (We go.)
- वयं पश्यामः। (We see.)
- वयं पृच्छामः। (We ask.)
- वयं पठामः। (We read.)
5. Follow the example and frame other sentences using the words from the brackets:
નીચે આપેલા ઉદાહરણ મુજબ અન્ય વાક્યો બનાવો :
ઉદાહરણ : Illustration : जनेषुः कम्बलान् वितरतु।
- …………………………………….. । (शिक्षकः, सुधाखण्डः)
- …………………………………….. । (छात्रः, प्रसादः)
- …………………………………….. । (बालकः, मोदक:)
- …………………………………….. । (मानवः, दीपः)
उत्तर:
- शिक्षकेषु सुधाखण्डान् वितरतु। (Distribute chalk among the teachers.)
- छात्रेषु प्रसादान् वितरतु। (Distribute ‘prasad’ among the students.)
- बालकेषु मोदकान् वितरतु। (Distribute laddoos among the children.)
- मानवेषु दीपान् वितरतु। (Distribute lamps among the men.)
Activity: પ્રવૃત્તિ:
- Get the biography of Chanakya from the library and read it.
ચાણક્યનું જીવનચરિત્ર પુસ્તકાલયમાંથી મેળવી વાંચવું. - Collect the inspiring events of great persons.
મહાપુરુષોના પ્રેરક પ્રસંગો એકઠા કરો. - Get the details of the renounced laymen and honest who live life with minimum needs.
ઓછી જરૂરિયાતથી ચલાવતા ત્યાગી અને નિષ્ઠાપૂર્વક જીવન જીવતા તમારા વિસ્તારના મહાપુરુષો કે સામાન્ય વ્યક્તિના જીવનની વિગત મેળવો.
Sanskrit Digest Std 8 GSEB प्रेरणादीप: चाणक्यः Additional Questions and Answers
1. Answer the following questions in Sanskrit and English:
પ્રશ્ન 1.
चन्द्रगुप्तः चाणक्याय किं यच्छति?
उत्तर:
चन्द्रगुप्तः चाणक्याय दरिद्रेभ्यः वितरणाय कम्बलान् यच्छति। Chandragupta gives blankets to Chanakya for distributing among the poor.
પ્રશ્ન 2.
चाणक्यः चन्द्रगुप्ताय किं कथयति?
उत्तर:
चाणक्यः चन्द्रगुप्ताय कथयति – “महाराज ! इदानीम् अहं कम्बलान् मम गृहं नयामि। प्रभाते वितरिष्यामि।”
Chanakya says to Chandragupta, “Lord ! Right now, I am taking the blankets home. I will distribute them in the morning.”
પ્રશ્ન 3.
द्वितीयः चौरः चाणक्यस्य गृहे कानि वस्तूनि पश्यति?
उत्तर:
द्वितीयः चौरः चाणक्यस्य गृहे तैलदीपम्, पीठम्, पुस्तकानि च पश्यति।
The second thief sees an oil lamp, a seat and books in Chanakya’s house.
પ્રશ્ન 4.
चौरा: चाणक्यस्य गृहे किम् आश्चर्यं पश्यन्ति?
उत्तर:
चौराः पश्यन्ति यत् शैत्यम् अधिकम् अस्ति, कम्बलाः समीपे एव सन्ति, तथापि चाणक्यः कम्बलस्य उपयोग न करोति, अधश्च शयनं करोति। तेषां कृते एतद् आश्चर्यम्।
The surprise that the robbers see in Chanakya’s house is that even though the blankets are lying nearby Chanakya has not used them and is sleeping on the floor.
પ્રશ્ન 5.
चाणक्यः द्वितीयचौरस्य प्रश्नस्य किम् उत्तरं ददाति?
उत्तर:
चाणक्यः द्वितीयचौरस्य प्रश्नस्य उत्तरं ददाति -“एते कम्बलाः मम कृते न, दरिद्राणां कृते सन्ति।” Answering the second thief’s question Chanakya says, “These blankets are not for me, they are for the poor people.” ।
પ્રશ્ન 6.
चाणक्यस्य उत्तरं श्रुत्वा सर्वे चौराः किम् अवदन् ?
उत्तर:
चाणक्यस्य उत्तरं श्रुत्वा सर्वे चौराः अवदन् – “अरे रे! वयं तु प्रतिदिनं पापं कुर्मः। चौरकार्येण एव उदरपूर्तिं कुर्मः। वयम् अद्य आरभ्य पापं न करिष्यामः।”
On hearing Chanakya’s answer all the thieves said, “Oh No ! We commit a sin everyday. We fill our stomachs only with jobs of robbery. Starting from today we will not commit a sin.”
2. Choose the correct option for the answer of the questions given below :
પ્રશ્ન 1.
चन्द्रगुप्तः चाणक्याय किं वितरणार्थं कथयति?
A. धनम्
B. अन्नम्
C. कम्बलान्
D. वस्त्राणि
उत्तर:
C. कम्बलान्
પ્રશ્ન 2.
चाणक्यः कम्बलानां वितरणं कदा कर्तुम् इच्छति?
A. प्रभाते
B. मध्याह्न
C. द्विदिनानन्तरम्
D. सायंकाले
उत्तर:
A. प्रभाते
પ્રશ્ન 3.
चाणक्यः चन्द्रगुप्तस्य कः आसीत् ?
A. वयस्यः
B. सेनापतिः
C. भ्राता
D. अमात्यः, मन्त्री
उत्तर:
D. अमात्यः, मन्त्री
પ્રશ્ન 4.
कम्बलाः केषां कृते सन्ति?
A. धनिकजनानां कृते
B. नृपस्य सेवकानां कृते
C. शिष्याणां कृते
D. दरिद्रजनानां कृते
उत्तर:
D. दरिद्रजनानां कृते
પ્રશ્ન 5.
चन्द्रगुप्तः वर्तमानकालस्य विषये चाणक्याय किं कथयति?
A. ‘ग्रीष्मकालः अस्ति’ इति।
B. ‘शीतकालः अस्ति’ इति।
C. ‘वर्षाकालः अस्ति’ इति।
D. ‘हेमन्तकालः अस्ति’ इति।
उत्तर:
B. ‘शीतकालः अस्ति’ इति।
પ્રશ્ન 6.
चाणक्यस्य उत्तरं श्रुत्वा चौराः किम् अवदन् ?
A. ‘वयं चौरकार्येण एव उदरपूर्ति कुर्मः’ इति।
B. अद्य आरभ्य पुण्यं न करिष्यामः।
C. आजीविका) कोऽपि उद्यमः कर्तव्यः।
D. भक्तिमार्गस्य स्वीकारं कुर्मः।
उत्तर:
A. ‘वयं चौरकार्येण एव उदरपूर्ति कुर्मः’ इति।
પ્રશ્ન 7.
‘उदरम्’ इति शब्दस्य कः अर्थः अस्ति?
A. Mouse
B. Answer
C. Stomach
D. Hole
उत्तर:
C. Stomach
પ્રશ્ન 8.
‘प्रकोष्ठम्’ इति शब्दस्य कः अर्थः अस्ति?
A. Carpet
B. Room
C. Today
D. Granary
उत्तर:
B. Room
પ્રશ્ન 9.
कः कम्बलान् वितरितुं कथयति?
A. चन्द्रगुप्तः
B. चाणक्यः
C. द्वितीयः चौर:
D. प्रथमः चौरः
उत्तर:
A. चन्द्रगुप्तः
પ્રશ્ન 10.
……………………………………. चौराः प्रविशन्ति।
A. तिस्रः
B. त्रयम्
C. त्रयः
D. त्रीणि
उत्तर:
C. त्रयः
પ્રશ્ન 11.
‘तथापि’ – सन्धिविच्छेदं कुरुत।
A. तथा + अपि
B. तथा + आपि
C. तथा + पि
D. त + थापि
उत्तर:
A. तथा + अपि
પ્રશ્ન 12.
…………………………………………. कम्बलान् वितरतु।
A. जनान्
B. जनस्य
C. जनेषु
D. जनात्
उत्तर:
C. जनेषु
પ્રશ્ન 13.
Find the one word of पुनः + च।
A. पुनस्व
B. पुनाच
C. पुनस्च
D. पुनश्च
उत्तर:
D. पुनश्च
પ્રશ્ન 14.
Write Sanskrit meaning of a word ‘under’.
A. अधः
B. अद्य
C. कृते
D. उपरि
उत्तर:
A. अधः
પ્રશ્ન 15.
‘एतत् अस्माकं साहसम्!’ इदं वाक्यं कः वदति?
A. प्रथमः चौरः
B. द्वितीयः चौरः
C. तृतीयः चौरः
D. आर्यः चाणक्यः
उत्तर:
B. द्वितीयः चौरः
3. Fill in the blanks by selecting proper words from the brackets :
- अहं कम्बलान् मम गृहं ………………………….। (नयति, नयन्ति, नयामि)
- चन्द्रगप्तस्य मन्त्री ………………………….। अस्ति। (चाणक्यः , नन्दः, मलयकेतुः)
- वयं द्वितीयं प्रकोष्ठं ………………………….। (प्रविशावः, प्रविशामः, प्रविशामि)
- चाणक्यः स्वयं ………………………….। उपयोग न करोति। (कम्बलं, कम्बलाय, कम्बलस्य)
- चाणक्यः अधः ………………………….। करोति। (भोजनं, वार्तालापं, शयनं)
- यत् वस्तु ………………………….। नास्ति, तस्य उपयोगः पापम्। (वयम्, माम्, अस्माकं)
उत्तर:
- अहं कम्बलान् मम गृहं नयामि।
- चन्द्रगुप्तस्य मन्त्री चाणक्यः अस्ति।
- वयं द्वितीयं प्रकोष्ठं प्रविशामः।
- चाणक्यः स्वयं कम्बलस्य उपयोगं न करोति।
- चाणक्यः अधः शयनं करोति।
- यत् वस्तु अस्माकं नास्ति, तस्य उपयोगः पापम्।
4. Put a ✓ against the true statement and a ✗ against the false statement given below:
- चन्द्रगुप्तः चाणक्यस्य मन्त्री वर्तते। [ ✗ ]
- चाणक्यः कम्बलान् तस्य गृहं नयति। [ ✓ ]
- इदानीम् अहं जनेभ्यः कम्बलानां वितरणं करोमि। [ ✗ ]
- त्रयः चौराः रात्रौ चाणक्यस्य गृहं प्रविशन्ति। [ ✓ ]
- तृतीयः चौरः प्रकोष्ठं प्रविशति। [ ✗ ]
- वयम् अद्य आरभ्य पापं न करिष्यामः। [ ✓ ]
5. Write who said these sentences to whom :
- जनेषु कम्बलान् वितरतु।
- अत्र तु नास्ति। द्वितीयं प्रकोष्ठं प्रविशामः।
- शैत्यम् अस्ति। कम्बलाः समीपे सन्ति।
- एते कम्बलाः मम कृते न।
उत्तर:
- Chandragupta said to Chanakya.
- First thief said to second thief.
- Second thief said to Chanakya.
- Aacharya Chanakya said to all thieves.
6. Find out the true meaning of the given Sanskrit words from the given options and write :
- कम्बलान् -blankets/carpets
- प्रकोष्ठम् – room/granary
- अद्य – today / now
- शैत्यम् – cold / cool
- अधः – below/sin
- कृते – for / we
- कुर्मः – are doing/are filling
- उदरम् – stomach/mouse
उत्तर:
- कम्बलान् -blankets
- प्रकोष्ठम् – room
- अद्य – today
- शैत्यम् – cold
- अधः – below
- कृते – for
- कुर्मः – are doing
- उदरम् – stomach
7. Write opposites of the following Sanskrit words :
- इदानीम् ✗ तदानीम्
- अधः ✗ उपरि
- पापम् ✗ पुण्यम्
- शीतकालः ✗ ग्रीष्मकाल:
- अद्य ✗ श्वः
- आगताः ✗ निर्गताः
- अत्र ✗ तत्र
8. Recognize the following root forms:
- अस्ति – अस् (२ प.) root, Present Tense, Third Person Singular.
- नयामि – नी-नय् (४ प.) root, Present Tense, First Person Singular.
- प्रविशन्ति – प्र + विश् (६ प.) root, Present Tense, Third Person Plural.
- पृच्छामः – प्रच्छ-पृच्छ (६ प.) root, Present Tense, First Person Plural.
- कुर्मः – कृ (८ उ.) root, Parasmaipada Present Tense, First Person Plural.
9. Recognize the following nouns :
- जनेषु – जन – अ-कारान्त Masculine Locative Plural.
- कम्बलान् -कम्बल -अ-कारान्त Masculine Accusative Plural.
- पुस्तकानि – पुस्तक – अ-कारान्त Neuter Nominative, Accusa tive Plural.
- पीठम् – पीठ – अ-कारान्त Neuter Nominative, Accusative Singular.
- अस्माकम्- अस्मद् Noun Genitive Plural.
- चौराः -चौर – अ-कारान्त Masculine Nominative Plural.
10. Translate the following sentences in Sanskrit :
પ્રશ્ન 1.
It is a winter season.
उत्तर:
शीतकालः अस्ति।
પ્રશ્ન 2.
This is our endeavour.
उत्तर:
एतत् अस्माकं साहसम्। (अस्ति।)
પ્રશ્ન 3.
The blankets are nearby.
उत्तर:
कम्बलाः समीपे एव सन्ति।
પ્રશ્ન 4.
We fill our stomach only with thieving jobs.
उत्तर:
चौरकार्येण एव उदरपूर्ति कुर्मः।
પ્રશ્ન 5.
These blankets are not for me.
उत्तर:
एते कम्बलाः मम कृते न।
11. Arrange the following sentences in proper order and rewrite them :
- तथापि भवान् किमर्थम् उपयोगं न करोति?
- आर्य! वयं चौराः स्मः।
- कम्बलाः समीपे सन्ति।
- शैत्यम् अस्ति।
उत्तर:
- आर्य! वयं चौराः स्मः।
- शैत्यम् अस्ति।
- कम्बलाः समीपे सन्ति।
- तथापि भवान् किमर्थम् उपयोग न करोति?
12. Translate the following prose in English :
प्रथमः – चन्द्रगुप्तस्य मन्त्री चाणक्यः। एतत् तस्य गृहम्।
द्वितीयः – अत्र तैलदीपः। समीपे पीठम्। पुस्तकानि…।
तृतीयः – धनं कुत्र?
प्रथमः – अत्र तु नास्ति। द्वितीयं प्रकोष्ठं प्रविशामः।
उत्तर:
First (Thief) – Chandragupta’s minister Chanakya. This is his house.
Second (Thief) – There is an oil lamp here. A seat is (there) nearby. Books …
Third (Thief) – Where (is) the wealth ?
First (Thief) – It is not here. Let us enter another room.
प्रेरणादीप: चाणक्यः Summary in English
In this conversational chapter an inspiring event of Chanakya’s life has been presented. The event is an inspiration for all. Here the emotion -‘I may use only what is mine; I have no right over other people’s things’ -has been expressed. Various action words (verbs) have also been introduced in this chapter.
शब्दार्थाः टिप्पणी च
अनुवाद:
Chandragupta : Arya Chanakya ! It is the winter season. Distribute blankets among the people.
Chanakya : Lord! I am taking the blankets to my home now. I will distribute (them) in the morning.
Chandragupta : Alright, you do that. (Three thieves enter.)
First (Thief): Chandragupta’s minister Chanakya. This is his house.
Second (Thief) : There is an oil lamp here. A seat is (there) nearby. Books …
Third (Thief) : Where (is) the wealth ?
First (Thief) : But it is not here. Let us enter another room.
Second (Thief) : Surprise! It is very cold.
Third (Thief) : The blankets are nearby …
First (Thief) : Even then, this man.
Second (Thief) : He himself does not use the blankets !
Third (Thief) : And also sleeps down on the floor! Surprise !
First (Thief) : So we ask Chanakya. Let us know his secret.
अनुवादः
Second (Thief): This (is) our daring!
First (Thief) : Sir! We are thieves. We have come for the job of thieving (We have come to rob your house.) Sir! It is a surprise!
Second (Thief): It is cold. The blankets are nearby. Even then why do you not use them ?
Chanakya : These blankets ! (They) are not for me. (They) are for the poor people. It is a sin to use a thing that is not ours.
All thieves : Oh No! We commit a sin everyday. We fill our stomach only with thieving jobs. Starting from today we will not commit a sin. Victory to Arya!
प्रेरणादीप: चाणक्यः Summary in Gujarati
પ્રસ્તુત સંવાદાત્મક પાઠમાં ચાણક્યના જીવનમાં બનેલ એક પ્રસંગ રજૂ કરવામાં આવ્યો છે. આ પ્રસંગ સૌને માટે પ્રેરણાદાયક છે. આ પ્રસંગથી આપણને સમજાય છે કે “જે મારું છે તે જ મારે વાપરવાનું છે. અન્યનું છે તેના પર મારો કોઈ અધિકાર નથી.” આ પાઠ દ્વારા વિવિધ ક્રિયાપદોનો પરિચય પણ કરાવવામાં આવ્યો છે.
शब्दार्थाः टिप्पणी च
અનુવાદ:
ચંદ્રગુપ્ત – આર્ય ચાણક્ય! ઠંડીનો સમય છે. (ગરીબ) લોકોને કામળા વહેંચો.
ચાણક્ય – મહારાજ ! અત્યારે હું કામળા મારે ઘેર લઈ જાઉં છું. સવારમાં વહેંચીશ. ચંદ્રગુપ્ત – ભલે આપ તેમ કરો. (ત્રણ ચોરો પ્રવેશે છે.)
પહેલો (ચોર) -ચંદ્રગુપ્તના મંત્રી ચાણક્ય. આ તેમનું ઘર છે.
બીજો (ચોર) – અહીં તેલનો દીવો છે. નજીકમાં આસન (બેઠક) છે. પુસ્તકો …
ત્રીજો (ચોર) -ધન ક્યાં (છે)?
પહેલો (ચોર) – અહીં તો નથી. બીજા ઓરડામાં પ્રવેશીએ.
બીજો (ચોર) – આશ્ચર્ય! ઠંડી ખૂબ છે.
ત્રીજો (ચોર) – કામળા નજીકમાં જ છે …
પહેલો (ચોર) – છતાં પણ આ મહાશય.
બીજો (ચોર) – પોતે (જાતે) કામળાનો ઉપયોગ કરતા નથી.
ત્રીજો (ચોર) – અને વળી નીચે જમીન પર સૂએ છે! નવાઈ !
પહેલો (ચોર) – તો આપણે ચાણક્યને પૂછીએ. તેનું રહસ્ય જાણવું જોઈએ.
અનુવાદ:
બીજો (ચોર) -આ અમારું સાહસ (છે)!
પહેલો (ચોર) – શ્રીમાન! અમે ચોરો છીએ. ચોરી કરવા માટે આવ્યા છીએ. મહાશય! આશ્ચર્ય છે!
બીજો (ચોર) -ઠડી છે. કામળા નજીકમાં (જ) છે. છતાં પણ આપ શા માટે (તેનો) ઉપયોગ કરતા નથી?
ચાણક્ય – આ કામળા! મારે માટે નથી. ગરીબ લોકો માટે છે. જે વસ્તુ આપણી નથી, તેનો ઉપયોગ કરવો) પાપ છે.
બધા ચોરો -અરે રે! અમે તો દરરોજ પાપ કરીએ છીએ. ચોરીના કામ વડે જ પેટ ભરીએ છીએ. અમે આજથી માંડીને પાપ નહિ કરીએ. આર્યનો જય થાઓ!